Τα σμυρνέικα τραγούδια ποιος σου τα 'μαθε;

Κορδελιό, Πούντα, όρος Πάγος, Βουρλά, Μπουρνόβας, Αλάτσατα. Ονόματα μυθικά στο οικογενειακό πάνθεον. Η γη της Ιωνίας, φιλόξενη, καρπερή, θερμή. Τόσο που να καταλαβαίνεις την απελπισία των προσφύγων όταν έφταναν στη λεπτόγεω Αττική και στην παραμελημένη ύπαιθρο της Ελλάδας.
Ελληνικά τραγούδια στο κασετόφωνο του αυτοκινήτου. Η Σααντέτ τα ακούει για πρώτη φορά. Ούτε ελληνικά ξέρει. Της αρέσουν, αλλά δεν είναι στο αίμα της. Και ξαφνικά, το «Σ' αγαπώ γιατί είσαι ωραία» σπάει τη νυχτερινή σιγαλιά. Την ξετρελαίνει. Θα εκπλαγεί όταν της πω ότι το τραγούδι είναι μικρασιάτικο. Εχει γραφτεί, όπως φαίνεται, στο DNA της.

Ογδόντα πέντε χρόνια είναι πολλά και επιτρέπουν στις πληγές να κλείσουν. Ωστόσο, πάντοτε μερικές μένουν ανοιχτές. Οπως όταν περνάς από την παραλία της Σμύρνης, το θέατρο του «συνωστισμού». Εκεί επάνω επί μια βδομάδα 100.000 άνθρωποι ζούσαν και πέθαιναν, μέχρι να τους παραλάβουν τα βαπόρια. Οπως κοιτάς την προκυμαία από το Κορδελιό, αυτός ο χώρος μιας τεράστιας τραγωδίας του μικρασιατικού ελληνισμού, μοιάζει μικρός. Κι όμως, χώρεσε ατέλειωτο πόνο, δάκρυ, αγωνία, θάνατο.
Η υποδοχή τους είναι βασιλική, το ίδιο και η φιλοξενία τους. Η ελληνίδα γιαγιά, μας ενώνει. Οταν φτάνουμε στο χωριό, δέκα χιλιόμετρα έξω από το Αϊντίνι, μαθαίνουμε λεπτομερώς την ιστορία που ξέραμε λιγότερο αναλυτικά: η Ελένη, μεγάλη αδερφή της γιαγιάς Βασιλείας, έμεινε πίσω όταν έφυγαν οι Ελληνες. Πήγε μέχρι τα καράβια, αλλά γύρισε. Δεν ξέρουν γιατί. Συμπεραίνουμε πως, επειδή ήταν παντρεμένη και είχε ένα χρονιάρικο παιδί, είτε περίμενε τον σύζυγό της να επιστρέψει από τον πόλεμο, είτε θεώρησε πως θα γύριζαν και πάλι πίσω οι υπόλοιποι, όπως είχε συμβεί τόσες και τόσες φορές κατά το παρελθόν. Ισως και να είχε ήδη σκοτωθεί ο σύζυγός της, και να έμεινε εκεί όπου ήταν ο τάφος του.
Μετά, κάποιος Τούρκος την έριξε σε ένα πηγάδι να πεθάνει, αλλά την έσωσαν άλλοι Τούρκοι. Το παιχνίδι της μοίρας: η Ελένη ήταν νοσοκόμα. Της φέρνουν μισοπεθαμένο τον Τούρκο που την έριξε στο πηγάδι κι εκείνη τον σώζει. Οταν ανοίγει τα μάτια του εκείνος, τρομάζει. «Εγώ σε έριξα στο πηγάδι για να πεθάνεις κι εσύ μου έδωσες ξανά ζωή» της λέει. Από εκεί και πέρα, την αφήνουν στην ησυχία της.
Μετά από ένα- δυο χρόνια, με την ανταλλαγή των πληθυσμών, έρχεται από την Πρέβεζα ο Εκρέμ. Είναι τίμιος και κάνει γρήγορα τους υπολογισμούς στο ζύγι. Τον προτιμούν όλοι, αρχίζει και πλουτίζει, είναι η στιγμή να κάνει οικογένεια. Του μιλούν για την Ελληνίδα με το παιδί, που έχει ξεμείνει. Λέει πως θα την παντρευτεί, αν εκείνη γίνει μουσουλμάνα. Γίνεται. Παντρεύονται και κάνουν δύο κόρες κι ένα γιο- τα παιδιά αυτών των παιδιών συναντήσαμε εμείς.

Η γιαγιά Ελένη- πλέον Χαϊριγιέ- και ο παππούς Εκρέμ μιλούν μεταξύ τους ελληνικά, όμως σταματούν όταν φτάνουν τα εγγόνια, για τον φόβο των Ιουδαίων. Δεν θέλουν να επισύρουν την προσοχή, γιατί, μετά το πηγάδι, δεν θέλουν εχθρούς. Ετσι, τα αγόρια δεν μιλούν ελληνικά, εκτός από κάποιες φράσεις που άκουγαν συχνά από τη γιαγιά. Η κυριότερη: «πού είσαι»;
Στο μεταξύ, η γιαγιά Βασιλεία ψάχνει μέσω του Ελληνικού Ερυθρού Σταυρού και προσφυγικών οργανώσεων να βρει την Ελένη, πλην εις μάτην. Ρωτάει όλους τους αθλητές που έρχονται με τουρκικές ομάδες αν έχουν δει κάποια σαν εκείνην, μόνο με μια ελιά εδώ (στο μάγουλο). Ολοι απαντούν αρνητικά. Οι δικοί της την κοροϊδεύουν. Μετά από πολλά- πολλά χρόνια, κάποιος της απαντά ότι ναι, έχει δει μία σαν εκείνην, με μια ελιά στο μάγουλο. Είναι, πράγματι, η αδελφή της.
Πηγαίνει στο χωριό και τη συναντά. Εκείνη, ανάμεσα σε άλλα, της ζητά «λουλούδια από τον επιτάφιο, αλλά να μη τα δει ο Τούρκος και φωνάζει». Υστερα από λίγο, πεθαίνουν και οι δύο, με ελάχιστα χρόνια διαφορά. Τα εγγόνια τους, αλληλογραφούμε. Και, αποφασίζουμε να κάνουμε αυτό το ταξίδι.
Τους αποχαιρετούμε με συγκίνηση. Φτιάχνουν μαρμελάδα βύσινο, γλυκειά και αψιά, σαν τη σχέση που μας δένει. Εμείς, απόγονοι Ελλήνων από το Αϊντίνι και την Αδριανόπουλη, κι εκείνοι, παιδιά μιας Ελληνίδας από το Αϊντίνι και ενός Τούρκου από την Πρέβεζα.
«Αυτός ο κόσμος ο μικρός, ο μέγας!»

Get this widget | Share | Track details

Σ' αγαπώ γιατί είσαι ωραία

Πρώτες εντυπώσεις από τη γη της Ιωνίας, φωτογραφικές. Να μαζέψω το μυαλό και την καρδιά, και συνεχίζουμε!

Οι Ετρούσκοι ήταν Σμυρνιοί

Επτά πόλεις έριζαν για την καταγωγή του Ομήρου και αρκετές για την καταγωγή των Ετρούσκων. Ανάμεσά τους και η δική μας πόλη- κράτος της Λήμνου, η οποία, ωστόσο, έφτασε μεν στη βρύση, αλλά νερό δεν ήπιε. Όπως έδειξαν οι νεώτατες έρευνες των επιστημόνων, με βάση το DNA, οι Ετρούσκοι κατάγονταν από τη σημερινή Μικρά Ασία.
Γνωρίζαμε αρκετά από αυτούς, όπως ότι ήταν ο λαός που έδωσε στην ανθρωπότητα τη λέξη «πρόσωπο», την ονομασία της Ρώμης, αλλά και το σύμβολο που χιλιετίες μετά χρησιμοποίησε ο φασισμός ως δικό του, εκείνοι που είχαν πρώτοι κόψει χρυσά και αργυρά νομίσματα και χρησιμοποίησαν τους υπαίθριους ή στεγασμένους πάγκους για την πώληση των εμπορευμάτων τους. Ο Ηρόδοτος, ο Διονύσιος ο Αλικαρνασσεύς και άλλοι αρχαίοι συγγραφείς, δεν φείσθηκαν πληροφοριών για εκείνους.
Ποια όμως ήταν η καταγωγή τους; Αυτό μας διέφευγε μέχρι τώρα, αν και υπήρχαν κάποιοι που διατείνονταν ότι ίσως και να κατάγονταν από τη Λήμνο-και όχι τυχαία. Η ιταλική αρχαιολογική σχολή, η οποία δραστηριοποιείται εκεί, είχε αρκετές ανασκαφικές ενδείξεις για την παρουσία τους στο νησί. Όπως αποδεικνύεται, η Λήμνος ήταν πέρασμα στον δρόμο τους προς την Ιταλία.
Η έρευνα έγινε με δείγματα γενετικού υλικού (DNA) το οποίο ελήφθη από κατοίκους στην περιοχή της Τοσκάνης και της Ούμπριας οι οποίοι μένουν εκεί για περισσότερες από τρεις γενιές. Αποδείχθηκε πως τις μεγαλύτερες συγγένειες δεν τις είχε με το γενετικό υλικό κατοίκων της Ιταλίας, αλλά με το DNA κατοίκων στην περιοχή της Σμύρνης, στη σημερινή Τουρκία.
Η έρευνα, βασίστηκε στο χρωμόσωμα Y το οποίο μεταφέρεται από πατέρα σε γιο, ενώ μια άλλη έρευνα στηρίχθηκε στο μιτοχονδριακό DNA, το οποίο πηγαίνει από μητέρα σε κόρη. Τα αποτελέσματα ανακοινώθηκαν στην Ευρωπαϊκή Συνδιάσκεψη για τους Ανθρώπινους Γενετικούς Κώδικες που έγινε το Σαββατοκύριακο στη Νίκαια.
Τα πρώτα ίχνη του πολιτισμού των Ετρούσκων στην Ιταλία εντοπίζονται το 1200 π.Χ. Είναι, κατά πάσα πιθανότητα, εκείνοι που εισήγαγαν τις άμαξες στη νέα τους χώρα. Η γλώσσα τους διέφερε πολύ από οποιαδήποτε άλλη διάλεκτο της Ιταλίας και όλοι έψαχναν τους πιθανούς τόπους καταγωγής τους μέχρι προχθές.
Οι Ετρούσκοι δημιούργησαν σπουδαία τέχνη. Μερικά από τα σημαντικότερα έργα τους παρουσιάζονται σήμερα σε ιταλικά μουσεία, ιδίως της Ρώμης, αλλά και σε μεγάλα διεθνή μουσεία.
Ένα μεγάλο μυστήριο της αρχαιότητας λοιπόν λύνεται χάρη στη συνεργασία της Αρχαιολογίας με άλλες επιστήμες, κάτι που ολοένα και περισσότερο συμβαίνει τα τελευταία χρόνια, προς όφελος όλων.


Αφιερωμένο στον αγαπημένο μου κ. Λάμπρο Φ. του οποίου ο πατέρας ήταν από τον Βουτζά και η μητέρα από το Αϊβαλί- τους τόπους αυτούς με έστειλε να χαιρετήσω τώρα που πηγαίνω προς τα εκεί, και θα το κάνω. Λεπτομέρειες άμα τη επιστροφή μου, σε δέκα μέρες.

Εννέα και σήμερα μείνανε!

Η οικογένειά μου έχει πάνω από μισόν αιώνα να βρεθεί στα χώματα της Ιωνίας. Η γιαγιά μου έφυγε από εκεί 16 χρονών κοριτσάκι, στην καταστροφή της Σμύρνης το 1922, και επέστρεψε μόνο μια φορά, το '50, για λίγες μέρες. Κι όμως, δεν είχαν φύγει όλοι από εκεί,- γι' αυτό άλλωστε έκανε την επίσκεψη και η γιαγιά μου- και δεν είναι ακριβές ότι η οικογένειά μου έχει πάνω από μισόν αιώνα να βρεθεί στα χώματα της Ιωνίας. Θα σας πω, λοιπόν, την ιστορία σήμερα:
Αύγουστος του 1922, Σεπτέμβρης με το καινούργιο ημερολόγιο, και η Σμύρνη καίγεται. Η Βασιλεία έχει μαζί της τα αδέλφια της και τα έχει φέρει από το Αϊντίνι: τη Βγένα, τη Στάσα, τον Σάββα. Είναι η μεγαλύτερη, μόλις 16 χρονών όπως είπαμε, και η αρχηγός της οικογένειας, καθώς έχουν μείνει πεντάρφανα. Στην κόλαση των ημερών, που έχει δημιουργήσει ο πόλεμος, το σπάσιμο του μετώπου, η ήττα, έχει χάσει την 12 χρονη Ελένη. Πού; Πώς; Κανείς δεν ξέρει. Στο Αϊντίνι; Στον δρόμο; (110 χιλιόμετρα χωρίζουν τις δύο πόλεις και τα διέσχισαν με τα πόδια) Στην προκυμαία όπου κατά το περιβόητο βιβλίο σημειώθηκε ο «συνωστισμός»;
Εκείνη ήξερε, αλλά δεν έλεγε. Κι αν έλεγε, ήμουν πολύ μικρή για να το ακούσω και να το εντυπώσω. Γεγονός είναι πως ποτέ δεν ξέχασε. Κάθε φορά που ερχόταν αθλητική ομάδα στην Αθήνα, όπου είχε καταφύγει με δύο από τα τρία αδέρφια (η Βγένα είχε βρεθεί στην Καβάλα όπου και έμεινε) η γιαγιά Βασιλεία πήγαινε και ρωτούσε τους αθλητές: «δε μου λες παιδί μου, μήπως έχεις δει μια σαν εμένα με μια ελιά στο μάγουλο;»
Οι δικοί της την κορόιδευαν επειδή ούτε καν ο Ερυθρός Σταυρός είχε καταφέρει να της βρει την χαμένη Ελένη. Κι όμως, ένας νεαρός της είπε: «Εγώ θεία έχω δει μια σαν εσένα με μια ελιά στο μάγουλο». Ηταν πράγματι η αδερφή της, την οποία πήγε και συνάντησε. Την είχε σώσει ο Εκρέμ, που την ήξερε, την έκρυψε και μόλις μεγάλωσε λίγο, παντρεύτηκαν.
Φυσικά, από Ελένη είχε γίνει Χαριγιέ. Είχε ασπαστεί το Ισλάμ. Είχε τουρκέψει. Και, είχε κάνει οικογένεια. Ούτε συζήτηση ν' αφήσει τα παιδιά της και να πάει σε μια πατρίδα την οποία δεν είχε γνωρίσει ποτέ. Ετσι, ένας κλάδος της οικογένειας αναπτύχθηκε στο Αϊντίνι.
Η Χαριγιέ- Ελένη έκανε τρεις κόρες κι ένα γιο. Η Σααντέτ, μια από τις κόρες, έκανε μια κόρη και ένα γιο, τον Ισμαήλ με τον οποίο αλληλογραφούσαμε από παιδιά. Εκείνος έχει σήμερα τρεις κόρες και μια εγγονή από τη δεύτερη. Και... πάω να τους δω!
Για όποιον δεν έχει μεγαλώσει με το όραμα της Ιωνίας, ίσως όλα αυτά να φαντάζουν μελό. Ισως πάλι κάποιοι να λένε: έχει συγγενείς Τούρκους και συγκινείται;
Ναι. Πιστεύω ότι οι δεσμοί αίματος δεν σε χωρίζουν, έτσι κι αλλιώς. Σε ενώνουν. Και μη γελάσετε: ο Ισμαήλ, που έχει μεγαλώσει τόσο μακριά από μένα, και ερήμην μου, έχει πολλές απόψεις πιο κοντινές μου από τον πρώτο μου ξάδερφο, με τον οποίο μεγαλώσαμε μαζί.
Επίσης πιστεύω ότι ήρθε η ώρα να ζήσουμε ειρηνικά. Χωρίς να κρύβουμε το παρελθόν σαν τα σκουπίδια κάτω από το χαλί. Χωρίς προσπάθειες να εξισορροπήσουμε και να μοιράσουμε στη μέση το αίμα, τους νεκρούς, τον πόνο, το δάκρυ. Η προσέγγιση δεν θα γίνει με το να ξεχνάμε. Θα γίνει με το να γνωρίζουμε, αλλά να προσπαθούμε να συνεχίσουμε την επαφή ώστε κάποτε να βάλουμε στην άκρη όσα μας χωρίζουν και να βρούμε όσα μας ενώνουν.
Φεύγω, λοιπόν, στις 10 του μηνός για Σμύρνη. Μόνο αυτό σας λέω. Εννέα και σήμερα μείνανε!