Καληνύχτα κυρά- Φιλιώ

Με το σήμερα και με το αύριο, δεν κατάφερα ακόμη να πάω στο Ιδρυμα Μικρασιατών που έστησε η Φιλιώ Χαϊδεμένου στη Νέα Φιλαδέλφεια. Ισως επειδή η μνήμη πονάει, έστω και αν δεν είναι η δική σου, αλλά η μνήμη των προγόνων σου. Η γιαγιά μου έφυγε από το Αϊδίνι σε ηλικία 16 ετών, σέρνοντας πίσω της δύο αδέρφια και αφήνοντας άλλη μία αδερφή με μια ξένη οικογένεια, που την πήγε στην Καβάλα και την κράτησε κοντά της και μία στη φλεγόμενη Μικρασία- αλλά αυτό είναι μια άλλη ιστορία.

Δεν είδα ακόμη τα ενθυμήματα που η κυρά Φιλιώ είχε με ευλάβεια και αγάπη συνάξει και ήρθαν από τις χαμένες πατρίδες- πολλές φορές μοναδικά σημάδια ενός ευτυχισμένου παρελθόντος. Εχω διαβάσει όμως το βιβλίο της. Ενα βιβλίο απέριττο, με αφηγήσεις, που δεν διεκδικούσε δάφνες λογοτεχνίας, αλλά δάφνες αληθείας.
«Τρεις αιώνες μια ζωή» είναι ο τίτλος του βιβλίου και κυκλοφορεί από τις εκδόσεις Νέα Σύνορα/ Αντώνη Λιβάνη. Τώρα που η συγγραφέας του μας αποχαιρέτησε για πάντα (σε ηλικία 108 ετών και ήταν ακμαία μέχρι το τέλος!) ας δούμε ένα απόσπασμα. Αναφέρεται, ακριβώς, στον περιβόητο «συνωστισμό» στο λιμάνι της Σμύρνης κατά τη φυγή:
«Δυο μέρες και δυο νύχτες μείναμε όρθιοι στην παραλία περιμένοντας να μπούμε σε κάποιο πλοίο. Χιλιάδες κόσμος, απελπισμένος και εξαθλιωμένος, με μάτια άδεια απ' τα όσα είχαμε δει και την ψυχή ματωμένη απ' τον πόνο της απώλειας των αγαπημένων μας. Κάρα άδειαζαν πεθαμένους δίπλα μας, όπου έβρισκαν. Το βράδυ, όταν οι Τούρκοι άρχιζαν να βιάζουν και να κακοποιούν όποια γυναίκα έβρισκαν, οι Αμερικανοί άναψαν τους προβολείς των πλοίων και τους έριξαν πάνω μας, για να σταματήσουν κάπως το κακό. Φωνές ακούγονταν: "Τα γυναικόπαιδα να μπαρκάρουν πρώτα!" -θαρρείς και υπήρχε και κανένας άντρας ανάμεσά μας...»
Το βιβλίο αποτελεί μαρτυρία για γεγονότα και στοιχεία που η συγγραφέας του έζησε. ΟΙ λαοί αγαπιούνται ειλικρινά, μονάχα όταν δεν κρύβουν το παρελθόν που τους πλήγωσε σαν τα σκουπίδια κάτω από το χαλί, αλλά το συζητούν και, κάποτε, γεφυρώνουν με τα έργα της ειρήνης, τα χάσματα του πολέμου. Μονάχα τότε δεν υπάρχει ο κίνδυνος αναζωπύρωσης και μονάχα τότε η μνήμη, που πονάει, ησυχάζει και μπορεί πλέον να στραφεί και στα καλά εκτός από τα καταστροφικά.